Kiến trúc sư và các giai đoạn thiết kế

Xây nhà lấy vợ tậu trâu, các bậc tiền nhân muốn nói đến 3 việc quan trọng của một con người...

 

An cư mới lạc nghiệp ...việc tạo nên một chốn cư ngụ có ý nghĩa đến thế nào đối với cuộc sống con người, có nhà rồi mọi điều tốt lành khác sẽ đến.

Với thời gian, nhu cầu ở của con người cũng ngày một khác. Đầu tiên là một nơi ở an toàn, chắc chắn, rồi vẻ đẹp được chú ý hơn khi con người đã có của ăn của để,... Rồi chẳng biết tự bao giờ ba từ kiến trúc sư được nhắc đến như những người thổi hồn vào những công trình xây dựng, những người tiên phong tạo nên một thế giới nhân tạo bằng những công trình kiến trúc.
Ngày nay với sự giúp đỡ lớn lao từ các kiến trúc sư, công việc xây dựng đã trở nên đơn giản hơn nhiều. Nghề kiến trúc và vai trò của người kiến trúc sư ngày một thể hiện rõ hơn với nhân loại
Nhưng không phải ai cũng hiểu đúng và đủ về một nghề cao quí này.
Có lẽ các kiến trúc sư là những người biết rõ về công việc của mình nhất, và hôm nay tôi muốn nói đôi chút về công việc của chúng tôi để chia sẻ các bạn đọc ngoài ngành.
Với may mắn được học tập và làm việc trong hơn 5 năm tại Pháp, được biết đến một nền kiến trúc chuẩn mực, mạch lạc, không khiến tôi có chút so sánh với nền kiến trúc nước nhà. Bản thân tôi là một người luôn hướng về quê hương và mình muốn nhìn vào những cái tốt của bên ngoài để mỗi người một chút, cùng đóng góp thay đổi nền kiến trúc Việt nam. Tôi muốn thông qua bài viết này, nhắc đến công việc kiến trúc tại Pháp, mối quan hệ giữa kiến trúc sư và khách hàng, và quen thuộc hơn với tất cả, mối tương quan giữa kiến trúc sư, chủ nhà để tạo nên một ngôi nhà tương lai hoặc cải tạo một ngôi nhà cũ.

1. Chắc nhiều bạn tự hỏi tại sao phải cần đến kiến trúc sư? Những lí do sau thay cho câu trả lời

* Bạn có một cách sống và một gu thẩm mĩ riêng.
Vai trò của kiến trúc sư trước hết là lắng nghe bạn, bắt nguồn từ những nhu cầu của bạn, phong cách, gu sống, gu thẩm mĩ và từ  sự phát triển của gia đình bạn, kiến trúc sư giúp bạn hình thành đồ án kiến trúc cụ thể như:qui hoạch cảnh quan ngôi nhà bạn, thiết kế dáng vẻ bên ngoài ngôi nhà, sử dụng diện tích một cách sáng tạo và hợp lí nhất, tổ chức lại không gian nội thất, v.v…
Kiến trúc sư không bán cũng không mô hình hoá các bản thiết kế, vì ngôi nhà bạn không áp đặt bạn phải theo một cách sống tiêu chuẩn nào cả. Họ tổ chức không gian sao cho công năng phù hợp với gu của chủ đầu tư, thực hiện những sáng tạo trong những điều bắt buộc tuân theo của công trình nhằm tạo ra một tác phẩm cá tính nhất.
Một giá trị nữa không thể bỏ qua, đó là một kích thước đặt biệt của công trình tuân theo giới hạn của luật qui hoạch, kích thước đất và nhu cầu của chủ đầu tư.
Họ còn giúp theo dõi công trường và đảm bảo tiến độ
* Bạn biết rõ, căn nhà của bạn giá trị bao nhiêu thì phụ thuộc vào chất lượng thiết kế ra nó cũng như sự nghiêm túc trong thi công bấy nhiêu.
Kiến trúc sư thiết kế nhà bạn dựa vào điều kiện khí hậu của khu đất: Hướng nhà, kiến trúc của vùng khí hậu, sự chọn lựa công nghệ và kĩ  thuật xây dựng, vật liệu sử dụng, sự tiêu thụ năng lượng cho ngôi nhà, chi phí bảo dưỡng ngôi nhà sau này. Năng lượng và chi phí bảo dưỡng công trường là một trong những yếu tố quan trọng của phát triển bền vững - một tiêu chí chính của kiến trúc đương đại nhưng ở Việt nam còn bị xem nhẹ hoặc chưa được nhắc tới.
* Bạn muốn thời gian thi công nhanh nhất có thể.
Muốn xây dựng căn nhà, cho dù nằm trên mảnh đất mà bạn sở hữu hoặc đang mua, bạn phải có được giấy phép về mặt hành chính.
Kiến trúc sư  lập hồ sơ xin giấy phép xây dựng, bao gồm tất cả giấy tờ cần thiết về mặt luật pháp, qui hoạch và thiết kế ngôi nhà, và trong phần lớn trường hợp thay bạn trực tiếp liên hệ với cơ quan có thẩm quyền để tiết kiệm thời gian cho thân chủ.
Họ nộp hồ sơ xin giấy phép xây dựng tại cơ quan có thẩm quyền và sau đó là sửa chữa, bổ sung khi cần thiết để thúc đẩy nhanh thời gian có được giấy phép xây dựng.
* Không thể quên, Căn nhà của bạn ngoài việc làm bạn hài lòng, chúng còn phải tôn trọng cảnh quan môi trường xung quanh.
Kiến trúc sư lưu tâm cùng bạn khi thiết kế sao cho ngôi nhà bạn phù hợp với môi trường và không gian qui hoạch.

2. Vậy kiến trúc sư là ai và vai trò của họ ra sao ?

Kiến trúc sư có thể khái niệm nôm na là người được thuê bởi khách hàng hoặc theo cách gọi khác là chủ đầu tư để thực hiện một đồ án kiến trúc.
Đồ án kiến trúc là những bản vẽ và những giấy tờ, thể hiện sự hoà nhập của công trình trên khu đất, sự cấu thành, tổ chức và biểu cảm của những hình khối ngôi nhà cũng như vật liệu và màu sắc của chúng.

Ngoài việc thực hiện một đồ án kiến trúc, kiến trúc sư có thẩm quyền tham gia vào tất cả các giai đoạn của đồ án, từ khâu thiết kế đến xây dựng:

•  Chọn lựa khu đất
•  Giám định
•  Thiết kế
•  Ước tính những khoản chi phí
•  Thực hiện các thủ tục hành chính
•  Mời thầu
•  Theo dõi công trường
•  Nghiệm thu sản phẩm thi công

Và Kiến trúc sư sẽ thực hiện tốt hơn nhiệm vụ của mình nếu được làm các khâu này từ A-Z.

• Họ hướng dẫn bạn trong toàn bộ quá trình xây dựng và giúp bạn chuyển biến ý tưởng thành hiện thực và tận dụng tốt nhất địa điểm công trình.
• Thù lao của họ là yếu tố của chất lượng và tính kinh tế của công trình
• Họ đảm bảo cho khách hàng một hệ quả tốt nhất giữa chất lượng và giá thành ở thời điểm đầu tư và sự tiết kiệm đáng kể trong công tác bảo dưỡng
• Kiến trúc sư gặp khách hàng, chủ trì công trường và giữ mối quan hệ với các đối tác khác như: chính quyền địa phương, ngân hàng cho vay, công ty môi giới địa ốc, các nhà thầu, ...

3. Nếu bạn là một người dân tại Pháp, bạn sở hữu một mảnh đất và bạn muốn xây nhà, bạn phải tìm đế một kiến trúc sư và thực hiện những công việc gì ?

Nếu bạn muốn, kiến trúc sư của bạn sẽ giúp bạn trong khuôn khổ một "nhiệm vụ đặc biệt" mà bạn định ra trong hợp đồng.
Sau đó bạn hoặc kiến trúc sư đến địa chính địa phương nơi mảnh đất trực thuộc xin  cấp một chứng chỉ qui hoạch.
Giấy đề nghị được gửi đi với 4 bản sao, bằng thư bảo đảm, đến toà thị chính của xã (phường) nơi mảnh đất trực thuộc. Chứng chỉ có được trong một thời hạn 2 tháng. Với chứng chỉ này, bạn sẽ có được những thông tin hành chính sau:

• Mật độ xây dựng cho phép
• Chiều cao công trình
• Hình thức bên ngoài
• Hướng đất
• Tổng mặt bằng thể hiện sự liên hệ giữa khu đất và đường xá
• Giấy phép (nếu cần) về quyền được phá những công trình hiện tại không lưu giữ
• Thông tin về những khu vực bảo tồn, trung tu và đã xếp hạng không được xâm phạm (nếu có)

Ngoài ra bạn có thể tìm hiểu thêm thông tin về những qui định riêng cho đồ án của bạn:

• Qui định về thoát nước và việc đi lại
• Qui định về danh giới chung với những khu đất khác
• Qui định về tầm nhìn sang những khu đất xung quanh
• Danh giới đất chưa được xác định cần được cắm mốc bởi chính quyền
• Chỉ giới cấm xây dựng, v.v...

Cần đảm bảo rằng khu đất của bạn đủ điều kiện kĩ thuật để xây dựng:

• Thẩm định đất móng: Nếu chứng chỉ qui hoạch thông tin cho bạn rằng khu đất  nằm trong vùng đất yếu, hồ sơ xin giấy phép xây dựng cần kèm theo một nghiên cứu địa chất
• Phần làm đường xá của khu đất: Nghiên cứu cách thức thu nước mưa, cấp nước, điện, gas và điện thoại

Kiến trúc sư dựa trên những thông tin có được từ phòng qui hoạch xã(phường) và của chủ đầu tư, bắt đầu công việc thiết kế của mình
Trong quá trình thiết kế, việc liên hệ với kiến trúc sư phải thường xuyên để chủ đầu tư thông qua những yêu cầu, gu thiết kế và khả năng tài chính cho các phương án đề xuất khác nhau.

4. Các giai đoạn thiết kế và thi công ở Pháp ra sao ?

Cũng giống ở VN, qui trình thiết kế chính và thi công một công trình phải tuân thủ theo các bước như sau:

1. Phác thảo
2. Đồ án tiền khả thi sơ lược
3. Đồ án tiền khả thi giai đoạn cuối, Giấy phép xây dựng
4. Đồ án chi tiết, gửi hồ sơ mời thầu
5. Chọn thầu
6. Theo dõi công trường
7. Nghiệm thu công trường

Ở đây tôi muốn lưu ý đặc biệt đến các giai đoạn thiết kế chính, từ phác thảo đến xin giấy phép xây dựng một ngôi nhà thông thường:

4.1. Thiết kế sơ bộ và đồ án tiền khả thi sơ lược

Nếu bạn dự kiến xây một ngôi nhà, kiến trúc sư nghiên cứu cùng bạn:

• Khu đất của bạn: Vị trí, môi trường, địa hình, đặc tính đất
• Khí hậu
• Những điều chủ đầu tư mong muốn và cần thiết trong đồ án

Nếu bạn dự kiến biến đổi chức năng một căn hộ, xưởng làm việc hoặc một nhà kho :
Kiến trúc sư trước tiên sẽ nghiên cứu hiện trạng khu vực :
Các giải pháp thi công, vật liệu, tầm quan trọng và giá thành phụ thuộc ra sao.
Sự phối hợp những thông tin khác nhau này cho phép kiến trúc sư đưa ra nhiều phương án để cùng khách hàng thảo luận rồi chọn lựa, gọi là dự án tiền khả thi sơ bộ
Sau giai đoạn thiết kế sơ bộ, để đưa ra một ý tưởng đầu tiên và giá thành, dự án tiền khả thi sơ bộ với mục đích tìm ra một thiết kế chung vừa ý chủ đầu tư, sau đó chỉnh sửa nếu cần thiết và đi vào giai đoạn tiếp theo - đồ án tiền khả thi giai đoạn cuối.

4.2. Đồ án tiền khả thi giai đoạn cuối

Đồ án tiền khả thi giai đoạn cuối bao gồm :

• Một mặt bằng định vị công trình trong bản đồ qui hoạch: Tỉ lệ 1/500 (có hướng đất, tên phố bao quanh, và những công trình công cộng gần đó)
• Mặt bằng tổng thể: Tỉ lệ 1/200
• Ảnh hiện trạng khu đất hoặc ngôi nhà cần sửa chữa
• Mặt bằng các tầng công trình: 1/100 hiện trạng (nếu có) và trong dự kiến xây dựng
• Dự kiến cho vật liệu, loại mái, màu sắc
• Diện tích xây dựng
• Dự kiến giá thành sơ bộ cho việc xây dựng thi công
Hồ sơ xin giấy phép xây dựng được bắt nguồn từ đồ án tiền khả thi giai đoạn cuối: giai đoạn phát triển một phương án được ưu ái nhất từ chủ đầu tư.

4.3. Hồ sơ xin cấp phép xây dựng nhà:

Xin giấy phép xây dựng là bắt buộc :

• Cho tất cả công trình xây mới
• Cho tất cả công việc cải tạo, sửa chữa công trình hiện có với những mục đích sau :
  • Hoặc là thay đổi mục đích sử dụng (Nhà kho hoặc nhà xưởng biến đổi thành nhà ở)
  • Sự thay đổi về hình khối hoặc mặt đứng công trình
  • Nâng tầng hoặc mở rộng diện tích công trình

Những bước lập và nộp hồ sơ :
Kiến trúc sư tập hợp cho khách hàng những giấy tờ cần thiết cho việc nộp hồ sơ xin giấy phép xây dựng:

• Bản thiết kế tiền khả thi giai đoạn cuối
• Diện tích khu đất
• Giấy phép khai thác sử dụng đất nếu cần
• Giấy phép phá dỡ công trình hiện hữu nếu cần
• Bản dự toán
• Nếu không phải là chủ trực tiếp công trình, giấy tờ sở hữu đất của chủ nhà

Bước tiếp theo, hồ sơ xin giấy phép xây dựng sẽ được gửi dưới dạng bảo đảm tới chính quyền sở tại
Sau khi nhận được hồ sơ của khách hàng, chính quyền địa phương có trách nhiệm gửi lại cho khách hàng hồ sơ hướng dẫn quy trình và thời hạn cần thiết để được cấp phép (Thời hạn có thể lên tới 06 tháng nếu công trình của khách hàng nằm trong khu vực được xếp hạng di tích)
Với sự hướng dẫn của kiến trúc sư, những người có chuyên môn nghiệp vụ về vấn đề này, khách hàng sẽ được giúp đỡ bổ xung các giấy tờ còn thiếu để hoàn thành hồ sơ theo yêu cầu của chính quyền địa phương một cách nhanh nhất

Một khi khách hàng đã nắm trong tay giấy phép xây dựng, người kiến trúc sư sẽ tiến hành việc tham khảo các nhà cung cấp nguyên vật liệu xây dựng đáp ứng cho việc xây dựng công trình sau này.

4.4. Những bản vẽ trong 1 hồ sơ xin cấp phép ví dụ:

Cải tạo mở rộng một biệt thự ngoại ô Paris, chủ nhà ông bà GUEZ

• Mặt bằng định vị (có tên phố bao quanh, hướng đất, các địa chỉ công cộng gần kề, có thể sử dụng googleearth  hoặc trang web mappy.fr )
• Mặt bằng tổng thể khu đất 1:200 (Có thể sử dụng bản đồ địa chính do phòng địa chính của phường cấp hoặc trên trang web http://www.cadastre.gouv.fr, bạn chỉ cần nhập địa chỉ chi tiết khu đất là sẽ có được bản đồ theo tỉ lệ chuẩn với các thông tin chính như hướng đất, mã địa chính của lô đất)
• Chú thích đồ án (nêu các điểm chính về ý tưởng, vật liệu, và những thay đổi của công trình trong đồ án)
• Mặt bằng các tầng 1:100
• Mặt đứng các hướng 1:100
• Ảnh hiện trạng cùng thuyết minh vị trí chụp ảnh
• Phối cảnh trước và sau khi cải tạo (nhằm thể hiện rõ sự thay đổi trong đồ án)
• Phối cảnh hình khối (nếu thích thể hiện rõ hơn ý tưởng với các góc nhìn khác nhau)

Khung tên có những thông tin chính sau:

• Tên chủ nhà, điện thoại liên lạc và Địa chỉ khu đất
• Tên kiến trúc sư, điện thoại liên lạc
• Mã thứ tự trong hồ sơ cấp phép (PC-x, trong đó X là các con số theo qui định của sở kiến trúc Pháp để qui định những hạng mục của bản thiết kế như mặt bằng, mặt cắt, mặt đứng,...)
• Tỉ lệ của bản vẽ, khổ giấy
• Chú thích bản vẽ hiện trạng hay dự kiến xây dựng

Vì công tác sửa chữa nhà ở VN không được coi trọng, cũng vì nhiều lí do, chất lượng thi công không cao, thời tiết khắc nghiệt nên tuổi thọ công trình nhà ở ngắn, người dân ngại cải tạo vì vẫn nghĩ phải ở nhà cũ, kiến trúc nhà ở vẫn còn nhiều cái theo mốt, không bắt nguồn từ nghiên cứu thực sự nên chóng lạc hậu nhàm chán. Nhưng ở Pháp, những đồ án sửa chữa cải tạo cũng rất nhiều và không kém phần quan trọng, tỉ lệ có thể sấp xỉ 4/6, và việc tạo ra một đồ án tạo ra cáI mới bên cạnh lưu giữ những cái cũ mà vẫn còn nhiều giá trị cũng rất khó. Mà cuộc sống luôn biến đổi, nhu cầu thay đổi công trình là tất yếu.
Chính vì vậy ở đây tôi muốn đưa ra một ví dụ về một công trình cải tạo, chứ không phải xây mới như một lưu ý đến một góc quan trọng của kiến trúc mà vẫn chưa có nhiều chỗ đứng ở việt nam: Cải tạo mở rộng công trình kiến trúc.
Như ta thấy, Giấy phép xây dựng không chỉ đơn thuần là thủ tục hành chính, mà nhờ nó, những sáng tạo trong kiến trúc vẫn tuân theo những cái chung, những qui định, và trong một tổng thể vĩ mô đó là qui hoạch vùng. Mỗi một căn nhà có một giấy phép, một số hiệu như một bản căn cước, mà với nó bất cứ người dân nào cũng có quyền dân chủ được khiếu nại hay kiểm tra những bản vẽ hoặc yêu cầu cơ quan địa chính dừng công trình nếu phát hiện có sai phạm trong qui hoạch hoặc không tuân thủ các qui định chung. Từ những cái nhỏ mà công tác quản lí của chính quyền tốt, ý thức người dân tốt và các kiến trúc sư làm đúng qui định và lương tâm nghề nghiệp, thì chúng ta không chỉ có các ngôi nhà đẹp mà kể cả những con phố đẹp, rồi xa hơn là những thành phố đẹp trong xu thế chung thế giới "phát triển bền vững".

Vũ Trung Hiếu 1978

Master “Metropole d’Asie Pacifique”
Architecte DPLG Ecole d’architecture Paris Lavillette

Luôn muốn tìm đến sự giao thoa giữa hai nền văn hoá âu á, một kiến trúc hiện đại đậm đà bản sắc dân tộc